Bardzo rzadko w pracach naukowych można spotkać się z problematyką wspinaczkową. Tym bardziej cieszy monografia Ewy Roszkowskiej, dotycząca alpinizmu europejskiego w okresie międzywojennym. Co prawda praca ta ukazała się już ponad rok temu, ale myślę, że ze względu na bardzo interesujący temat warto ją przybliżyć czytelnikom GÓR – zwłaszcza że nie jest to książka łatwo dostępna.
Autorka, adiunkt w Zakładzie Alpinizmu i Turystyki Kwalifikowanej na krakowskiej AWF, od kilkunastu lat zajmuje się m.in. społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami rozwoju alpinizmu. Opisywana praca jest podsumowaniem jej wieloletnich studiów. E. Roszkowska założyła, że dwudziestolecie międzywojenne to przełomowy okres w alpinizmie europejskim, a wydarzenia, które miały miejsce w tym czasie, doprowadziły do przekształcenia się alpinizmu sportowego w jego ekstremalną odmianę. Potwierdzenie tej hipotezy wymagało odpowiedzi na pytania, dotyczące społecznej transformacji alpinizmu, wpływu sytuacji społeczno-politycznej na jego rozwój, zmian w świadomości alpinistycznej oraz powstania nowych technik wspinaczki, sposobów asekuracji i udoskonalenia sprzętu wspinaczkowego.
Praca liczy sześć dużych rozdziałów. W rozdziale pierwszym autorka przedstawia dzieje alpinizmu przed rokiem 1918. Czytelnik obeznany z historią zdobywania Alp nie znajdzie tu wielu nowych, odkrywczych faktów; jednak synteza głównych etapów rozwoju alpinizmu – od naukowej eksploracji Alp, przez zdobywanie dziewiczych szczytów i ścian w XIX w., po początki alpinizmu sportowego i jego gwałtowny rozwój na początku XX w. – jest niezbędna do zrozumienia dalszych procesów, zachodzących w rozwoju alpejskiego ruchu wspinaczkowego. Rozdział drugi to prezentacja zmian w środowisku wspinaczkowym krajów alpejskich następujących pod wpływem polityki totalitarnych reżimów w Austrii, Niemczech oraz we Włoszech. Autorka pokazuje, jak programowe, w tym często finansowe, wspieranie działalności alpinistycznej przez narodowych socjalistów i faszystów pozwoliło na rozpowszechnienie się tej aktywności wśród niższych warstw społecznych. Prezentuje też postawy organizacji wspinaczkowych i indywidualnych wspinaczy wobec reżimu i jego polityki. Opisuje też działalność wspinaczy w warunkach zmieniającej się sytuacji społeczno-kulturowej oraz gwałtowny rozwój wspinaczki w rejonach skałkowych i w położonych blisko miast pasmach górskich – np. Wilder Kaiser, Karwendel czy Gesäuse. Ciekawe jest zestawienie sytuacji w Niemczech, Austrii i we Włoszech ze stagnacją alpinizmu francuskiego, który nie podlegał wpływowi ideologii totalitarnych.
Rozdziały trzeci i czwarty powinny zainteresować każdego wspinacza. Autorka prezentuje w nich ewolucję sprzętu wspinaczkowego, sposobów asekuracji i technik wspinaczkowych i wyjaśnia, w jaki sposób przyczyniły się one do gwałtownego rozwoju alpinizmu. Mimo że w produkcji lin nie nastąpił w tym okresie znaczący postęp, to opracowanie różnych sposobów jej używania, zwłaszcza wykorzystania liny podwójnej (wprowadzone przez Emilio Comiciego), pozwoliło na zwiększenie bezpieczeństwa w trakcie wspinaczki, a co za tym idzie – możliwości pokonywania trudniejszych dróg. W kolejnych podrozdziałach, dotyczących haków skalnych i lodowych, karabinków, czekanów, raków i obuwia, autorka nie tylko przedstawia kolejne typy i modele sprzętu, ale wyjaśnia, w jaki sposób przyczyniły się one do rozwoju wspinaczki i wskazuje przełomowe przejścia dróg wspinaczkowych przy użyciu konkretnych modeli. W rozdziale, dotyczącym technik asekuracji, bogato ilustrowanym rycinami i fotografiami z epoki, w wyczerpujący sposób omawia stosowane wtedy metody (sposoby wiązania się liną, węzły, zakładanie stanowisk, prowadzenie liny) i pokazano, jak wpłynęły one na bezpieczeństwo wspinaczki. Z kolei w rozdziale o technikach pokonywania terenu wspinaczkowego wyjaśnia, jak szerokie zastosowanie wspinaczki techniką sztucznych ułatwień pozwoliło na pokonanie niedostępnych do tej pory fragmentów ścian skalnych. Dużo uwagi autorka poświęciła też technikom wspinaczki lodowej oraz operacjom linowym – zjazdowi i wychodzeniu po linie.
Rozdział piąty to analiza rozwoju metod szkolenia, stosowanych w okresie międzywojennym, zarówno treningu indywidualnego, jak i szkolenia instytucjonalnego, organizowanego przez kluby i szkoły wspinaczkowe. Z kolei w obszernym rozdziale szóstym analizuje kształtującą się w okresie międzywojennym nową ideologię wspinaczkową. Szczególnie ciekawa jest część dotycząca sporów o istotę i cele alpinizmu, w tym wykorzystania haków i modernistycznych technik oraz sportowej motywacji w działalności alpinistów. Syntezę całej pracy zawiera kilkunastostronicowe zakończenie, w którym autorka zestawia najważniejsze wydarzenia w alpinizmie europejskim w latach 1918-1939 z sytuacją w Polsce i pokazuje, w jaki sposób ukształtował się alpinizm ekstremalny o charakterze sportowo-wyczynowym.
Jestem pod ogromnym wrażeniem pracy, jaką Ewa Roszkowska włożyła w dotarcie do źródeł informacji potrzebnych do opracowania książki. W tekście liczne są cytaty ze specjalistycznych czasopism, ukazujących się w okresie międzywojennym, relacje z przełomowych przejść spisane przez ich autorów, a także zestawienia statystyczne publikowane przez organizacje wspinaczkowe. Wykorzystano też archiwalne podręczniki i przewodniki wspinaczkowe oraz filmy dokumentalne. Należy zaznaczyć, że zdecydowana większość wykorzystanych źródeł to prace niemiecko-, włosko- i francuskojęzyczne. Autorka przeprowadziła też wywiady ze wspinaczami, dysponującymi wiedzą na temat wydarzeń w alpinizmie międzywojennym, a także prowadziła korespondencję z samym Riccardo Cassinem.
Podsumowując, książkę tę należy zdecydowanie polecić każdemu, kto choć trochę interesuje się historią alpinizmu. Mimo że jest to dzieło naukowe, napisane jest bardzo przystępnym językiem. Jego lektura pozwoli także na zrozumienie genezy wielu zjawisk i sporów występujących we współczesnym ruchu wspinaczkowym. Często mają one źródło właśnie w okresie międzywojennym. Jedynym minusem jest ograniczona dostępność tej książki. Można ją znaleźć prawie wyłącznie w bibliotekach akademickich, a także w Krakowskiej Księgarni Kultury Fizycznej w AWF.
Miłosz Jodłowski
Ewa Roszkowska, Alpinizm europejski 1919-1939. Ludzie – tendencje – osiągnięcia, Studia i monografie AWF w Krakowie nr 39, Kraków 2007, ss. 403.
Góry, nr 11 (174) listopad 2008
