Zimą w Tatrach ZAWSZE istnieje zagrożenie lawinowe – nawet przy niewielkiej ilości śniegu oraz przy pierwszym stopniu zagrożenia lawinowego.
W Tatrach minionej zimy w lawinach zginęło 14 osób – 8 osób zginęło w Tatrach Polskich i 6 w Tatrach Słowackich. Śniegu było wyjątkowo bardzo mało. Często do wypadków dochodziło przy pierwszym lub drugim stopniu zagrożenia lawinowego. Takie warunki są bardzo mylące dla osób z małym doświadczeniem górskim. Część osób podejmuje decyzję o ambitnych wyjściach błędnie interpretując komunikat o pierwszym lub drugim stopniu. Tymczasem lokalnie zagrożenie może być bardzo duże.
JAK POWSTAJE LAWINA
Lawina to gwałtowne przemieszczanie się dużych mas śniegu w dół stoku na dużą odległość. Lawina „betonuje” zasypanego uniemożliwiając mu ruchy, oddychanie. Warunki umożliwiające powstanie lawiny to śnieg, teren, warunki atmosferyczne.
Śnieg pod wpływem wielu czynników, głównie temperatury i czasu, metamorfizuje. Tworzą się różne warstwy. Przyczyną powstawania lawin jest słaba spójność pomiędzy poszczególnymi warstwami śniegu. Jeśli pomiędzy 2 warstwami znacznie różniącymi się od siebie pod względem charakteru śniegu powstanie „warstwa poślizgowa”, może być ona przyczyną uruchomienia lawiny. Rodzaje lawin ze względu na rodzaj śniegu: deskowe (najczęstsze, najbardziej niebezpieczne), ze śniegu osiadłego, pyłowe, gruntowe.
Teren (rzeźba, wystawa i ukształtowanie) – lawinom sprzyjają:
• stoki o nachyleniu 20–50° (na bardziej stromych śnieg z reguły zsuwa się systematycznie i nie gromadzi w dużych ilościach)
• stoki gładkie, porośnięte trawą, strome żleby, rynny, depresje, kotły oraz gładkie zbocza
• wystawa – spore ilości śniegu gromadzą się zazwyczaj na stokach zawietrznych. W Polsce przy przeważających wiatrach z kierunków południowych i południowo-zachodnich są to stoki północne i północno-wschodnie.
Warunki atmosferyczne
Powstawaniu lawin sprzyjają:
•
opad śniegu
•
wiatr – jest bardzo istotnym czynnikiem lawinotwórczym, ponieważ wywiewa i ubija śnieg na stokach nawietrznych, przenosi i osadza śnieg na graniach (nawisy) i stokach zawietrznych
•
różnice temperatury, szczególnie gwałtowne ocieplenia
Najczęściej do wypadków lawinowych dochodzi przy niskich bądź średnich pokrywach śniegu i wietrznej pogodzie. Według Muntera*
trójkąt śmierci to wystawa północna, nastromienie powyżej 35 stopni i trzeci stopień zagrożenia lawinowego.
STOPNIE ZAGROŻENIA LAWINOWEGO
Stopień zagrożenia lawinowego powinien być podstawową informacją podczas planowania
wycieczki. V-stopniowy stopień zagrożenia lawinowego ogłasza w Tatrach TOPR, a w pozostałych górach GOPR. Należy bezwzględnie stosować się do tych ostrzeżeń, a przed wyjściem w góry zasięgnąć informacji w poszczególnych placówkach służby ratownictwa górskiego.
I stopień (zagrożenie nieznaczne). Stabilna pokrywa śniegowa – mechaniczne zejście lawiny jest możliwe przy bardzo dużym nacisku (np. grupa narciarzy) na pokrywę na skrajnie stromych stokach (kąt nachylenia powyżej 40 stopni).
Możliwe samoistne występowanie małych lawin. Bezpieczne warunki do uprawiania narciarstwa i turystyki pieszej, choć bardzo strome stoki należy przechodzić pojedynczo.
II stopień (zagrożenie umiarkowane). Pokrywa śnieżna średnio związana – zejście lawiny jest możliwe przy znacznym obciążeniu na bardziej stromych stokach (kąt nachylenia powyżej 35–40 stopni). Nie należy wchodzić do żlebów i na strome odkryte stoki. Uwaga: ze statystyk wynika, że do większości wypadków dochodzi przy 1 lub 2 stopniu zagrożenia lawinowego.
III stopień (zagrożenie znaczne). Pokrywa śnieżna słabo związana na niektórych stromych stokach (kąt nachylenia powyżej 30 stopni) – mechaniczne zejście lawiny może spowodować pojedynczy człowiek. Należy omijać niebezpieczne miejsca (np. stoki z nawianym śniegiem). Powinno się korzystać z usług profesjonalnego przewodnika. Istnieje ryzyko samorzutnego zejścia średniej lawiny.
IV stopień (zagrożenie duże). Opad od 40 do 70 cm, pokrywa śnieżna słabo związana na większości stoków stromych – duże lawiny mogą występować samoistnie.
Należy poruszać się jedynie po bezpiecznych szlakach i trasach, choć zaleca się zaniechanie wyjścia w góry.
V stopień (zagrożenie bardzo duże). Pokrywa śnieżna słabo związana na wszystkich stokach (chwiejna) – lawiny występują samoistnie. Obowiązuje BEZWZGLĘDNY zakaz wyjść w góry.
Przydatna szczególnie dla osób niezbyt doświadczonych może być
Metoda STOP OR GO:
Kontrola 1. Sprawdź stopień zagrożenia lawinowego.
Kontrola 2. Sprawdzaj warunki śniegowe i zagrożenie lawinowe przed i w trakcie wycieczki, odpowiadając za każdym razem kolejno na pytania:
• Czy jest świeży śnieg?
• Czy śnieg jest przewiany?
• Czy widać spadające lub świeżo spadłe lawiny?
• Czy śnieg jest mokry?
• Czy po obciążeniu słychać dudnienie?
• STÓJ, jeśli na którekolwiek pytanie odpowiedziałeś TAK.
• IDŹ, jeśli spełniasz warunki kontroli 1, a na WSZYSTKIE pytania odpowiedziałeś NIE.
Fot. W. Szatkowski
• Przeanalizuj stopień zagrożenia lawinowego
• Sprawdź prognozę pogody w kontekście zagrożenia lawinowego
• Zaznajom się z terenem w kontekście zagrożenia lawinowego (wystawa, nastromienie, rzeźba terenu (żleb, grzęda), z której strony wiatr będzie prawdopodobnie nawiewał śnieg, etc). Niezwykle istotna i przydatna jest znajomość lokalnych uwarunkowań (zagrożenia na danym odcinku szlaku, w konkretnej dolinie, żlebie, etc.
SPRZĘT
Lawinowe ABC to detektor lawinowy, sonda, łopata.
•
Detektor lawinowy – urządzenie nadawczo-odbiorcze służące do szybkiego lokalizowania ofiar lawiny
•
Sonda
•
Łopata
•
Plecak z systemem ABS (Avalanche Airbag System), czyli poduszką powietrzną uwalnianą poprzez szarpnięcie w wypadku porwania przez lawinę. Poduszka powietrzna utrzymuje ofiarę na powierzchni lawiny. Uznawany za najskuteczniejszy sposób wyratowania się w przypadku porwania przez lawinę. W Polsce niezbyt popularny ze względu na wysoką cenę.
•
AvaLung – urządzenie, dzięki któremu możemy oddychać w lawinie. Rurka oddechowa jest zintegrowana z uprzężą piersiową, którą nakłada się na kurtkę. W przypadku porwania przez lawinę, należy chwycić w zęby ustnik.
JEŚLI ZDARZY SIĘ WYPADEK
Pierwsze 15 minut decyduje o przeżyciu. Po tym czasie szanse zasypanego spadają o 90 procent. Dlatego decydujące jest, jak zachowają się towarzysze zasypanego. Służba ratownicza może bowiem w tym czasie nie dotrzeć na miejsce.
Działania
• Wezwij służbę ratowniczą
• Oceń stan własnego bezpieczeństwa oraz ryzyko zejścia wtórnej lawiny
• Rozpocznij poszukiwania przy zastosowaniu detektorów. Uwaga – niezmiernie istotna jest organizacja pracy na lawinisku, by nie powstało zamieszanie. Działaniami powinna kierować jedna osoba.
• Rozpocznij sondowanie – po namierzeniu detektorem sygnału i określeniu prawdopodobnego miejsca zasypanego. Jeśli nie masz sondy, użyj kijka po zdemontowaniu talerzyka.
• Rozpocznij odkopywanie ofiary
• Udziel jej pierwszej pomocy.
DZIAŁANIA W TERENIE
• Nie idź w góry sam
• Wszyscy uczestnicy wycieczki powinni posiadać lawinowe ABC oraz umieć z niego korzystać
• Sprawdź przed wyruszeniem, czy wszyscy mają włączone i ustawione na nadawanie detektory
• Nieustannie obserwuj teren, śnieg i pogodę. W razie pogorszenia się warunków lub zauważenia niepokojących objawów zmień trasę lub zawróć
• Wybierz odpowiednią, bezpieczną trasę (np. grzędą zamiast żlebem lub stokiem)
• W razie potrzeby wykonaj przekrój
• Zachowaj odpowiedni odstęp w stosunku do partnerów
• Przestrzegaj innych zasad bezpieczeństwa (przy przebywaniu w zagrożonym terenie wskazane jest odpięcie pasa biodrowego plecaka, wyjęcie dłoni z pętli kijków, odczepienie taśmy, którymi narty przyczepione są do nóg).
• Jeżeli masz jakiekolwiek obawy lub wątpliwości, podejmij decyzję o odwrocie.
Ekspercie pamiętaj: lawina nie wie, że jesteś ekspertem (W. Munter).
Zagadnienia dotyczące lawin i bezpieczeństwa zimą w górach w niniejszym tekście możemy jedynie Z A S Y G N A L I Z O W A Ć . Jest to temat zbyt obszerny i skomplikowany, by omówić go w artykule. Ponadto wymaga oprócz szerokiej i kompleksowej wiedzy teoretycznej, przede wszystkim doświadczenia zimą w górach oraz umiejętności praktycznych. Najlepiej nabywać je pod okiem osób posiadających odpowiednie uprawnienia do szkoleń lawinowych. Dlatego podkreślamy konieczność kompleksowego nabywania wiedzy o górach zimą, w tym – o lawinach. Przeczytanie tego artykułu nie gwarantuje zdobycia nawet minimum wiedzy niezbędnej do bezpiecznego poruszania się po górach zimą, a jedynie zwraca uwagę na złożoność problematyki dotyczącej tego tematu.
Różne szkoły oraz instytucje organizują szkolenia lawinowe w Tatrach. Koszty większości kursów lawinowych wahają się od 250 do 400 zł. Szkolą m.in. ratownicy TOPR we współpracy ze schroniskiem w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (szkolenia będą organizowane od stycznia niemal w każdy weekend, koszt 380 zł. Info:
www.piecstawow.pl, oraz Polskim Stowarzyszeniem Freeskiingu (koszt 250 -300 zł, info:
www.psfree.pl); instruktorzy PZA (Waldek Niemiec Szkoła Wspinania Kilimanjaro rejon Hali Gąsienicowej – cena 400 zł, info:
www.kilimanjaro.com.pl); Fundacja im. Anny Pasek (rejon Hali Gąsienicowej, szkolenia są dofinansowane przez Fundację, w tym roku kurs ma kosztować 70 zł, info:
www.annapasek.org).
*
Werner Munter (ur. 1941) – szwajcarski przewodnik wysokogórski, wieloletni badacz i znawca lawin, do dziś uznawany za największy autorytet w tej dziedzinie. Autor metod szacowania ryzyka lawinowego (metoda redukcyjna).
Artykuł finansowany ze środków prewencyjnych PZU.
GÓRY, nr 11 (198) listopad 2010
