Mieczysław Świerz (1891-1929)

Świerz Mieczysław (25 V 1891 Kraków - 5 VII 1929 w Tatrach, pochowany w Zakopanem na nowym cmentarzu), syn Leopolda Świerza. W 1915-18 był w armii austriackiej, a w 1918-21 służył w wojsku polskim, w 1919-21 jako instruktor i referent oświatowy w Kompanii Wysokogórskiej w Zakopanem i Tatrach. W 1921-28 był nauczycielem w różnych szkołach średnich w Zakopanem, w 1928-29 w Katowicach.
Poznawał Tatry od dzieciństwa, zrazu pod przewodnictwem swego ojca, a potem samodzielnie z kolegami; na pierwszej wspinaczce był w 1906 (Mnich „przez przewieszkę"). Towarzyszem jego wycieczek taternickich był z początku najczęściej Władysław Kulczyński junior, potem Kazimierz Piotrowski, a ponadto liczni inni taternicy od pokolenia wówczas najstarszego (Janusz Chmielowski) po najmłodsze (np. Bronisław Czech). Był na prawie wszystkich ważniejszych szczytach i turniach tatrzańskich, drogami od łatwych do najtrudniejszych.
Problemów taternickich rozwiązał ok. stu, dokonując m.in. pierwszych wejść przez Śnieżną Dolinę na Lodowy Szczyt (w 1909), granią Śnieżnych Turni (1910), pn.-wsch. ścianą Żłobistego Szczytu (191 1), pd. ścianą Małego Lodowego Szczytu (1912), pn.-zach. ścianą Niżnich Rysów (1919), wsch. ścianą Mięguszowieckiego Szczytu (1921), przez Śnieżną Dolinę na Wyżnią Lodową Przełęcz (1922), pd. żebrem Wołowej Turni (1927). Na wielu turniach tatrzańskich był jako pierwszy.
Również i jego nieudane próby odegrały rolę w dziejach taternictwa; w 1909 na pn.-wsch. ścianie Mnicha zdobył z Kulczyńskim ówczesny rekord pokonanych trudności, choć cofnęli się przed gładziznami górnej części ściany (zdobytej dopiero w 1942 przy użyciu techniki hakowej). Uprawiał również taternictwo zimowe i narciarstwo wysokogórskie, dokonując szeregu pierwszych wejść zimowych (m.in. w 1912 na Szeroką Jaworzyńską).
W 1913 dokonał kilku trudnych wejść w Alpach (w towarzystwie J. Chmielowskiego i K. Piotrowskiego).
Rozwinął żywą działalność organizacyjną. Przez 20 lat (1909-29) był czynny w Sekcji Turystycznej PTT jako członek zarządu, w 1921-28 jako prezes. Był to dla STPTT najtrudniejszy okres wskutek wojennego i powojennego upadku taternictwa. Swą wytrwałością, pracowitością i inicjatywą podtrzymał wszystkie agendy STPTT. Mimo trudnych ówczesnych warunków urządzał kursy taternickie, wycieczki zbiorowe, odczyty, propagował taternictwo piórem. Po przerwie wojennej mimo ciężkiej sytuacji finansowej doprowadził do wznowienia i wydawania „Taternika”, którego redaktorem był już od 1913. Redagował go do 1928.
Za prezesury Świerza po raz pierwszy (ok. 1928) powsta­ła w STPTT myśl urządzenia oficjalnej wyprawy alpinistycznej w góry egzotyczne. Należał do taterników, którzy głosili, że taternictwo polskie musi już wyjść z Tatr w góry wyższe i trudniejsze.
Pracował też na polu ogólnej turystyki, w łonie PTT. Od 1911 był członkiem różnych komisji PTT (redakcyjnej, naukowej, robót w górach, przewodnictwa), w 1919-29 członkiem ZG PTT, a w 1924 założycielem i w 1924-27 pierwszym prezesem Oddziału Zakopiańskiego PTT. Był też działaczem w dziedzinie ochrony przyrody i należał do Sekcji Ochrony Tatr TT od chwili jej powstania w 1912.
Narciarstwo uprawiał głównie turystycznie, ale w młodych latach stawał także do zawodów narciarskich, w 1911 zdobywając trzecie miejsce w tatrzańskim biegu zjazdowym z Wrótek. Organizacyjnie pracował w Tatrzańskim Towarzystwie Narciarzy (w 1910), w krakowskiej Sekcji Narciarskiej AZS (w 1910-12 jako prezes) i w zakopiańskiej Sekcji Narciarskiej PTT (od 1919). W 1919 był jednym z inicjatorów założenia Polskiego Związku Narciarskiego, a następnie od chwili jego powstania w 1920 działał w jego zarządzie do 1923 (w 1920 jako jego pierwszy prezes).
Jeszcze jednym polem żywej działalności Świerza było piśmiennictwo tatrzańskie. Poza redagowaniem „Taternika" (1913-28), od 1907 poczynając ogłosił blisko 200 prac, artykułów, opisów itd., dotyczących taternictwa, turystyki, alpinizmu, narciarstwa, ochrony przyrody i innych spraw związanych z Tatrami. Najważniejszą jego pozycją jest niewątpliwie 4-tomowy przewodnik taternicki Tatry Wysokie (Kr. 1925-26), wydany wspólnie z J. Chmielowskim; w porównaniu z dawniejszymi przewodnikami ten stanowił duży postęp nie tylko pod względem ilości materiału, lecz również co do metody opracowania, wywarł też doniosły wpływ na rozwój taternictwa w latach międzywojennych.
Świerz jest również autorem dwóch wersji przewodnika dla turystów: Przewodnik po Tatrach (Kr. 1912) i wyd. 2 pt. Przewodnik po Tatrach i Zakopanem (Za. 1927) oraz Przewodnik po Tatrach Polskich i Zakopanem (Za. 1919, wyd. 2 w 1921, wyd. 3 w 1923). Na przewodnikach Świerza wychowało się kilka pokoleń taterników i turystów.
Pierwszy literacki opis swych wycieczek tatrzańskich ogłosił pt. W Dolinie Staroleśnej („Taternik" 2, 1908, nr 5), a potem liczne dalsze, m.in. Mnich i Żabi Koń (tamże 3, 1909, nr 6), Niepowrotny dzień (tamże 1921), Na skalnych krawędziach („Wierchy" 2, 1924), Dwa pokolenia (tamte 5, 1927).
Historii taternictwa dotyczą m.in.: Zarys dziejów taternictwa polskiego („Pam. TT" 34, 1913), Stanisław Staszic w Tatrach („Wierchy" 4, 1926 i to samo w księdze zbior. „Stanisław Staszic", Lublin 1926), Polki w dziejach taternictwa („Start" 1, 1927, nr 4), Zdobycie Tatr („Tat." 16, 1933, nr 5-6).
Do ostatnich chwil swego życia prowadził ożywioną działalność taternicką, organizacyjną i pisarską. Zginął mając lat 38, na zach. ścianie Kościelca. Wskutek ukruszenia się chwytu odpadł od ściany, a lina asekuracyjna natrafiwszy na ostrą krawędź skalną pękła.
Pogrzeb był spontaniczną tłumną manifestacją ludności Zakopanego i przyjezdnych delegacji na cześć wielkiego zdobywcy Tatr. W kraju i za granicą ukazały się liczne wspomnienia pośmiertne, a STPTT utworzyła Fundusz Alpinistyczny jego imienia. PTT w 1935 przemianowało Schronisko im. Leopolda Świerza przy Pięciu Stawach Polskich na Schronisko im. Leopolda i Mieczysława Świerzów. Autorzy czescy J. Gellner i F.V. Kroutil w 1935 dedykowali Mieczysławowi Świerzowi swój przewodnik taternicki Vysoké Tatry.