Tekst: Bartek Latasiewicz
Mimo iż nasza wiedza i technika posunęły się sporo naprzód, to jednak umiejętność przewidywania warunków atmosferycznych wciąż nie jest sprawą prostą. Będąc w górach nietrudno zauważyć, że aura ma duży wpływ na nasze samopoczucie oraz bezpieczeństwo. Prawidłowa ocena warunków atmosferycznych jest w wielu wypadkach kluczem do bezpiecznego poruszania się po górach.
Planując nasze wycieczki powinniśmy brać pod uwagę szerokie ich spektrum, jak również skutki, które wywołują.
Przykładem niech będzie wędrówka po obfitych ulewach czy burzach, kiedy to zaraz po ustąpieniu deszczu pogoda może być zachęcająca do wyjścia na szlak, lecz rozmyte przez wodę ścieżki, przybrane potoki, czy zwalone drzewa mogą nadal stanowić niebezpieczeństwo na naszej trasie.
Tereny górskie z powodu swego ukształtowania często nasilają niektóre zjawiska, co czasem prowadzi do anomalii pogodowych. Przykładem niech będą tu lokalne opady śniegu w maju czy wrześniu. Zdarzają się też takie zjawiska pogodowe jak miejscowe trąby powietrzne, bardzo silne wiatry czy gwałtowne gradobicia. Mogą one stanowić bezpośrednie zagrożenie dla naszego zdrowia i życia, co powinniśmy brać pod uwagę planując górskie wypady.
Udając się w góry, często zabieramy ze sobą rodzinę, dzieci lub osoby nie do końca przygotowane na górskie warunki. Pamiętajmy, że dzieci mają mniejszą tolerancję na zimno niż dorośli (dla nas lekki chłód może być dla dzieci wstępem do wychłodzenia). Osoby starsze lub ze słabszą sprawnością fizyczną dużo gorzej znoszą spadek ciśnienia czy też wahania wilgotności. Może to objawić się zawrotami głowy lub gorszym samopoczuciem, a w skrajnych przypadkach – w połączeniu z dużym wysiłkiem fizycznym – może nawet doprowadzić do zawału serca.
Zdarza się też, że nie wszyscy nasi towarzysze mają odpowiedni ubiór, dlatego widząc na horyzoncie ciemne, burzowe chmury lepiej zadecydować skrócenie wycieczki i odwrót, gdyż nawet najlepszy „tex” spakowany w naszym plecaku nie ochroni dwóch czy trzech osób. Odpowiedni ubiór nie tylko ochroni przed deszczem, ale także wychłodzeniem. Dlatego nie zapominajmy, nawet w słoneczny dzień, spakować cieplejszej odzieży.
Oczywiście samo posiadanie najlepszego nawet sprzętu nie stanowi gwarancji, że jesteśmy bezpieczni. Co nam bowiem z wodoszczelnej kurtki, kiedy dookoła biją pioruny? Dlatego sprawdzanie pogody i wszelkich oznak o niej mówiących może ustrzec nas od nieprzyjemnych sytuacji, zwiększając nasze bezpieczeństwo w górach.
Tworzenie się dobrej lub złej pogody zależne jest od wielu czynników, takich jak: temperatura, ciśnienie, wilgotność powietrza, itp. Czynniki te tworzą niże, wyże oraz fronty atmosferyczne, które oddziaływają na siebie objawiając się w postaci zjawisk atmosferycznych. Obserwując przesłanki towarzyszące tym oddziaływaniom, możemy przewidywać ich skutki jak np. opad, wiatr, zachmurzenie, mgła, ocieplenie i ochłodzenie.
Cumulusy na dobrą pogodę
To chyba najpewniejszy czynnik mówiący o zmianie pogody. Jednostką pomiarową jest Pascal [Pa] podawany najczęściej jako hektopaskal ([hPa] =100 Pa).
Najprościej rzecz ujmując, spadek ciśnienia znamionuje pogorszenie, a jego wzrost – polepszenie pogody. Najbardziej miarodajną obserwacją tych zmian jest ich przebieg w czasie kilku godzin lub najlepiej doby. I tu z pomocą mogą nam przyjść urządzenia cyfrowe z wbudowanym barometrem, pokazujące wykres trendu ciśnienia. Wykres łagodnie opadający świadczy o zbliżającym się okresie niepogody. Natomiast łagodnie wznoszący się prognozuje nadejście okresu lepszego pogodowo. Patrząc pod kątem bezpieczeństwa w górach, największą uwagę powinniśmy zwrócić na gwałtowne spadki lub wzrosty ciśnienia. Są one zwiastunami szybkich zmian w atmosferze, które mogą doprowadzić do silnych załamań pogody (np. burze).
Przy ocenie wykresu ciśnienia nie zapominajmy, iż dokonane pomiary powinny być wykonane w jednym miejscu, a dokładniej mówiąc na tej samej wysokości. Ograniczenie to związane jest z faktem, iż wraz ze zmianą wysokości n.p.m. zmienia się też ciśnienie atmosferyczne. W praktyce ocenę wykresu trendu ciśnienia najlepiej wykonać po nocy w górach, lub po dłuższym postoju podczas wędrówki. Zmiany ciśnienia możemy obserwować także na naszym własnym organizmie, chociażby poprzez przysłowiowe „łupanie w kościach”, które świadczy o nieuchronnym nadchodzeniu niżu. Spadki ciśnienia mogą też wywoływać bóle głowy, senność, brak koncentracji, obniżenie kondycji fizycznej i bóle mięśniowe. Objawy takie można zaobserwować na 5–6 godzin przed nadejściem frontu.
Wilgotność powietrza
Jest to ilość pary wodnej w powietrzu i jest silnie związana z temperaturą. Uproszczając nieco sprawę, przyrost temperatury powoduje zmniejszenie wilgotności, a spadek – przyrost wilgoci. Warto jeszcze wiedzieć, że wilgotność spada wraz z wysokością nad poziomem morza. Obserwacji jej można dokonać za pomocą higrometru (niestety jeszcze nie montują takich czujników w zegarkach, co najwyżej w przenośnych stacjach meteo). Nie mając takiego urządzenia, trzeba sobie radzić inaczej, korzystając ze znaków na niebie i ziemi. Ogólnie rzecz ujmując, wzrost wilgotności prognozuje pogorszenie pogody, spadek natomiast mówi o polepszeniu. Duże wzrosty wilgotności powietrza są mocno odczuwane przez nasz organizm, objawia się to ogólnym dyskomfortem, nadmiernym poceniem, bólami a nawet zawrotami głowy. Obniża się nasza sprawność psychofizyczna i szybciej ulegamy zmęczeniu.
Temperatura powietrza
Najłatwiej i najpowszechniej mierzony czynnik pogody. Dzienny normalny przebieg temperatury, przejawia się stopniowym ocieplaniem od poranka do południa i ochłodzeniem od południa do wieczora. Jeśli rytm ten jest zachowany, świadczy to o stabilizacji lub poprawieniu pogody. Zaburzenia tego cyklu są zwiastunami zmian pogody, im bardziej są one gwałtowne, tym szybciej mogą się zmienić warunki atmosferyczne.
Zarówno wysoka jak i niska temperatura jest dla organizmu człowieka czynnikiem mocno
obciążającym. Odczucie zimna potęguje wiatr oraz wilgotność powietrza, co przedstawia się za pomocą terminu „temperatury odczuwalnej”. Obserwując prognozy pogody warto zwrócić uwagę na ten wskaźnik, gdyż mówi on o realnych warunkach, które mogą nas spotkać.
Zwiastuny dobrej i złej pogody
Mając na uwadze zmiany wielu czynników takich jak: ciśnienie atmosferyczne, wilgotność, temperatura, wiatr czy pora dnia i roku można w wyniku obserwacji oszacować pogodę na najbliższe godziny i dni.
Będąc na szlaku podczas wędrówki nie sposób jednak wszystkiego zmierzyć i ocenić w stu procentach, dlatego obserwacje, których dokonamy traktujmy z pewnym dystansem. Poniższe wskazówki to pomoc w ocenie sytuacji, a nie jedyna wytyczna podczas planowania naszego pobytu w górach. Pamiętajmy też, że zaobserwowanie dopiero co najmniej dwóch lub trzech przesłanek daje podstawy do przepowiadania pogody.
Mgły poranne
• gdy po południu niebo zaciąga się całkowicie chmurami, które stopniowo ciemnieją, prognozuje to nadejście długotrwałych opadów
• promieniste świecenie zza chmur kłębiastych zwiastuje nadejście wietrznej i zimnej pogody
• pojawienie się po południu mgieł nad jeziorami, stawami, dolinami rzek, łąkami i wszystkimi obniżeniami terenu świadczy o nadchodzącej pogodnej nocy i dniu
• zachodzące słońce o mocno czerwonym kolorze świadczy o pogorszeniu się pogody i wystąpieniu silnych wiatrów
• pojawiające się koło południa chmury na niebieskim niebie świadczą o utrzymaniu się pięknej pogody
• zachodzące słońce o złocistym kolorze nawet przy wietrze i zachmurzeniu świadczy o dobrej pogodzie na następny dzień
• im bardziej czerwone jest zabarwienie wieczornych obłoków i chmur, tym szybciej nastąpi pogorszenie pogody
• gdy obserwując nocne niebo zauważymy intensywne migotanie gwiazd z fioletowawą poświatą, świadczy to o zbliżających się opadach wciągu 24 godz.
• czerwonawa barwa księżyca i pozorne zwiększenie się jego kształtu świadczą o dużej wilgotności powietrza i nadejściu wietrznej pogody z opadami w ciągu 12–24 godz.
• jeśli obserwujemy dym z kominów unoszący się prosto w górę, świadczy to o przedłużeniu dobrej pogody lub gdy była zła – polepszeniu. Jeśli dym ściele się poziomo lub opada w dół oznacza, że nadchodzi zła pogoda
• jeśli o poranku wyraźnie słyszymy z oddali dźwięki (np: pociągu, samochodów, itp.) świadczy to o dużej wilgotności powietrza i nadejściu opadów w ciągu 9–12 godz.
• gdy o poranku zauważymy silną, niezanikająca rosę świadczy to o dużej wilgotności i zmianie pogody na gorszą w ciągu 6–9 godz. Jeśli rosa wysycha błyskawicznie świadczy to o stabilizacji istniejącej pogody na ok. 12–18 godz.
• jeśli o poranku tarcza słońca ma kolor krwawo-czerwony, świadczy to o dużej wilgotności powietrza, nadejściu kilkudniowych opadów i silnych wiatrów za ok. 6–12 godz. Jeśli słońce ma kształt małego złocistego dysku, jest to sygnał o małej wilgotności powietrza i stabilizacji dobrej pogody na 1–3 dni.
• jeśli odległe przedmioty, szczyty gór, dalekie domy, itp. są doskonale widoczne i nie wydaja się bliskimi, świadczy to o dobrej pogodzie w ciągu 24 godz.
Jeśli przy dobrej widzioczności pozorna odległość jest mała, świadczy to o dużej wilgotności i pogorszeniu pogody za 18–24 godz.
• jeśli obserwując słońce lub księżyc zobaczmy zjawisko „halo”, świadczy to o dużej wilgotności powietrza i pogorszeniu się pogody
• prawidłowy przebieg temperatur dobowych to powolny wzrost od ranka do południa i spadek od południa do wieczora. Zachowanie tego cyklu przy dobrej pogodzie świadczy o jej stabilizacji a zaburzenie, na przykład nienormalnie ciepły wieczór, zwiastuje rychłą zmianę
• gdy o poranku zauważymy rozproszone obłoki typu cirrus o barwie złocistej świadczy to o ustabilizowaniu się dobrej pogody na 24 godz.
• jeśli podczas całego dnia wiatr wieje z różnych kierunków i nagle cichnie, świadczy to o nadejściu burzy
Powyższe przesłanki nie wyczerpują wszystkich możliwości przewidywania pogody. Stosując pewną systematykę w obserwacjach, możemy wypracować własne spostrzeżenia, które poszerzą nasze górskie doświadczenie. Taka wiedza może nam się przydać na szlaku, niejednokrotnie ratując naszą skórę, choćby przez zmoknięciem. Pamiętajmy jednak, że są to jedynie przesłanki i niosą ze sobą pewien margines błędu, który wraz z częstszymi obserwacjami będzie się zmniejszał, ale mimo wszystko zawsze występuje.
Siła wiatru:
Na podstawie własnych obserwacji można w przybliżeniu określić prędkość wiatru.
0 m/s – dym unosi się pionowo, liście są nieruchome.
2.5 m/s – wiatr odczuwa się na twarzy, liście drżą
5 ms – małe gałązki i liście ruszają się cały czas, wiatr podnosi drobinki kurzu, papieru
10 m/s – ruszają się małe i średnie gałązki, na wodzie tworzą się niewielkie fale, użycie parasola jest utrudnione
15 m/s – poruszają się duże gałęzie i całe drzewa, przy chodzeniu czuć opór wiatru, gwiżdżą druty telefoniczne
Zainteresowanym polecamy film zrealizowany przez TOPR "Burze", szerzej obrazujący tematy poruszone w tym artykule.
Film do obejrzenia na: www.youtube.com i www.topr.pl
Artykuł finansowany ze środków prewencyjnych PZU. Współpraca: GOPR.
GÓRY, nr 9 (196) wrzesień 2010
